Trong năm qua, nhóm công ty “unicorn” (nghĩa đen “kỳ lân”, thuật ngữ chỉ các công ty khởi nghiệp được định giá từ 1 tỷ USD trở lên, do trước đây số lượng các công ty này rất hiếm) đã mở rộng với tốc độ chưa từng thấy. Nhưng làm thế nào mà các công ty nhỏ, mới chỉ được trang bị bằng ý tưởng và nguyên mẫu, có thể thu hút lượng tiền lớn như vậy?
Những xu hướng khởi nghiệp sẽ bùng nổ trong năm 2015 (Phần 1)
Những xu hướng khởi nghiệp sẽ bùng nổ trong năm 2015 (Phần 2)
Trở thành tỷ phú công nghệ từ những ý tưởng “khác người”
Ảnh: Fortune
Họ gây dựng vốn thông qua mạng lưới phức tạp và phát triển nhanh chóng của các nhà đầu tư “thiên thần” (angel investor – chỉ những cá nhân giàu có, có khả năng cấp vốn cho doanh nghiệp thành lập. Đổi lại, họ sẽ có quyền sở hữu một phần công ty), nhà đầu tư mạo hiểm (VC) và các tổ chức đầu tư.
Theo MoneyTree – công ty được thành lập với sự hợp tác của Thomson Reuters, Pricewater Housecoopers và Hiệp hội đầu tư mạo hiểm quốc gia, quý II/2015 là quý thứ 6 liên tiếp có hơn 10 tỷ USD đầu tư mạo hiểm được xuất ra trên thị trường Mỹ. |
Hiểu một cách đơn giản, hệ thống này hoạt động như sau: “bootstrapping” – các công ty start-up phát triển dựa vào nguồn vốn nội lực – bắt đầu đi mời gọi “những nhà hảo tâm” đầu tiên. Mỗi lần kêu gọi đầu tư, họ sẽ phải chia bớt cổ phần của công ty cho người khác. Càng được đầu tư nhiều, lượng cổ phần phải san sẻ càng lớn. Bởi mỗi người sở hữu cổ phần đều trở thành “đồng sở hữu” công ty. Dù phải chia sẻ nhiều như vậy, nhưng qua mỗi lần đầu tư, cái bánh ban đầu cũng dần to lên, nên chỉ cần chiếm một phần nhỏ cũng là cả gia tài đáng mơ ước. Chẳng hạn như Google, hai nhà đồng sáng lập Larry và Sergey, mỗi người chỉ sở hữu khoảng 15% cái bánh này và túi tiền của họ “rủng rỉnh” như thế nào thì nhiều người có thể mường tượng đôi nét.
Đi tìm “thiên thần”
Giai đoạn tìm vốn đầu tiên được gọi là “vòng tìm thiên thần” hay “vòng hạt giống”. CNBC đã phỏng vấn Tyler Willis – cố vấn cho nhóm các nhà đầu tư “thiên thần”, những người quyên góp lượng nhỏ tài sản của họ (thường dưới 50 nghìn USD) cho nhiều start-up. Khi họ đưa cho Willis bản kế hoạch của các start-up (gọi là pitch deck), ông sẽ đưa ra lời khuyên đâu là “viên ngọc cần được mài”. Các công ty đó sẽ được nhận thứ mà ông gọi là “lực kéo”.
Để thuyết phục các nhà đầu tư uy tín tin tưởng sẽ phải có bằng chứng xã hội đủ tin cậy rằng thứ sản phẩm/dịch vụ được tạo ra đủ sức mê hoặc người tiêu dùng hay chứng minh tính khả thi cho thấy công ty có thể thực hiện và phát triển các thước đo quan trọng, lượng người dùng chẳng hạn.
Nhưng thật khó để chứng minh một cách đầy đủ. Một nhà đầu tư “thiên thần” sẽ như gã chơi ở sòng bạc Las Vegas. Họ phải đặt cược vào người làm bản kế hoạch, cho dù đã có kinh nghiệm và biết vài “mánh” kiểm tra. Đó là kinh nghiệm của Ajay Yadav, người sáng lập ứng dụng tìm nhà cho thuê và bạn phòng Roomi – vừa mới nhận được tài trợ giai đoạn II của “vòng hạt giống”.
Yadav chia sẻ: “Bạn có một giấc mơ. Bạn muốn mọi người hứng thú với công ty của bạn. Bạn gọi họ là các thiên thần. Họ đánh cược vào công ty của bạn khi độ rủi ro còn rất cao. Nhưng chỉ cần kiểm tra nhỏ, họ sẽ chuyển thành người ủng hộ. Họ sẽ tự hào và rót càng nhiều nữa khi bạn “lớn lên”.
Những cổ đông tương lai
Sau khi công ty có được số tiền ban đầu để khởi động ý tưởng, giờ đến lượt các nhà đầu tư tương lai (future investor) để mắt đến. Họ nhìn vào thời gian công ty “đốt” đến tờ tiền cuối cùng hay kiểm tra số tiền công ty chi tiêu trong một tháng (burn rate) để đánh giá tính hiệu quả và xem xét chặng đường còn lại của công ty trước khi hết tiền và va phải bức tường. Đạt được điểm mốc như đã cam kết là chìa khóa để bước vào vòng tiếp theo với nhiều kinh phí hơn từ các công ty đầu tư mạo hiểm. Bởi các nhà đầu tư “tốt bụng” thường giúp bạn khởi nghiệp khi họ cảm thấy thành quả bạn đạt được đáng giá, Yadav chia sẻ. Các nhà đầu tư mạo hiểm sẽ đặt ra nhiều câu hỏi. Họ sẽ phân tích tất cả lựa chọn, văn hóa, cách thức thực hiện… Họ đòi hỏi tinh thần làm việc cao độ ở bạn. Dĩ nhiên, bạn sẽ phải gặp đi gặp lại họ nhiều lần.
Trong khi các nhà đầu tư thường có một danh mục đầu tư khoảng 20-30 công ty, một trong số đó có thể được chọn ra để họ đầu tư lớn đi kèm với đó là sự kiểm tra ngặt nghèo hơn và có thể cả phần phải chia cũng nhiều hơn, Gil Penchina – cựu CEO của Wikia và cũng là nhà đầu tư – chia sẻ.
Đó là bởi trong “vòng tìm thiên thần” hay “vòng hạt giống”, chủ yếu các start-up đóng vai trò kẻ đi vay và bên kia là người cho vay. Trong khi đó, ở vòng đầu tư mạo hiểm thường liên quan đến vốn chủ sở hữu (sẽ chia thành các giai đoạn từ A-C). Điều đó có nghĩa các nhà đầu tư này sẽ trở thành các cổ đông, đang tìm kiếm khoản lợi nhuận gấp ít nhất 10 lần số tiền họ bỏ ra.
Kết quả: các start-up và VC phải có cùng quan điểm về giá trị của công ty và quyết định giá trị cổ phần trong công ty đó. Theo Công ty Đầu tư Mạo hiểm Andreesen Horowitz, để lập luận về giá trị của công ty, thường dựa trên các thống kê công nghiệp hay được chú ý như lượng người dùng hàng tháng, chi phí thấp nhất cho mỗi khách hàng mới sử dụng dịch vụ.
Bryan Leach – CEO của công ty sở hữu ứng dụng về giá Ibotta, người vừa hoàn thành đợt gây quỹ giai đoạn B – đưa ra lời khuyên: Các start-up tốt hơn hết là sẵn sàng ứng phó cho mọi nguồn có thể bị kiểm tra. Leach cho biết: Các nhà đầu tư đã gọi cho khách hàng của công ty, kiểm tra lý lịch nhân viên, thậm chí hỏi thăm cả đối thủ của anh hay thuê công ty tư vấn/tổ chức nghiên cứu điều tra xem đã có những ai nghe nói về Ibotta.
Đợt đàm phán đầu tiên rất quan trọng. Bởi khi nhà đầu tư đầu tiên quyết định ký tên, thì hợp đồng đó sẽ ảnh hưởng đến các nhà đầu tư khác.
Trong thời kỳ thu hút vốn sau đó (thường được chia thành các giai đoạn C, D, E), các nhà đầu tư bắt đầu nhìn vào công ty start-up như bất kỳ công ty lên sàn Phố Wall. Điều đó cũng có nghĩa là họ đòi hỏi về mức thu nhập và doanh thu.
Những nguồn đầu tư khác
Gil Penchina gần đây đã “bắt” được “tín hiệu” với một loạt syndicate (tổ chức liên minh giữa các nhà tư bản độc lập về pháp lý, nhưng không độc lập về thương mại mà có ban quản trị chung quản lý việc tiêu thụ sản phẩm). Những nhà đầu tư này có thể mua cổ phần trong những công ty triển vọng cao, trung bình sẽ được Công ty Nghiên cứu AngelList định giá vào khoảng 3-4 triệu USD. Bên cạnh những start-up đã thành danh như Uber, các nhà đầu tư bán lẻ, tập đoàn, các tổ chức có nhu cầu đầu tư khác cũng rất hứng thú với start-up mới bắt đầu.
Những công ty như American Express, Google và Microsoft giờ đã đặt chân vào công ty đầu tư mạo hiểm cũng như các ngân hàng lớn như Wells Fargo. Không chỉ giới hạn trong những nhà đầu tư lớn hay tổ chức, các start-up cũng có thể gây quỹ dưới hình thức crowdfunding (kêu gọi vốn cộng đồng).
Cũng như trên thị trường chứng khoán, khi có nhiều người cùng đổ xô vào một cái tên nào đó, nó sẽ đẩy giá cổ phần công ty đó lên. Kate Mitchell – người đồng sáng lập Scale Ventures, thành viên Hiệp hội Đầu tư mạo hiểm quốc gia – cho rằng đang có xu hướng rõ rệt là ngày càng nhiều nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán đã trôi dạt về thị trường riêng để tìm kiếm lợi nhuận mới. Đó là cơ hội cho các start-up.
Cũng như trên thị trường chứng khoán, khi có nhiều người cùng đổ xô vào một cái tên nào đó, nó sẽ đẩy giá cổ phần công ty đó lên. Kate Mitchell – người đồng sáng lập Scale Ventures, thành viên Hiệp hội Đầu tư mạo hiểm quốc gia – cho rằng đang có xu hướng rõ rệt là ngày càng nhiều nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán đã trôi dạt về thị trường riêng để tìm kiếm lợi nhuận mới. Đó là cơ hội cho các start-up.